Πρίστλεϊ, Τζόζεφ

(Priestley, Φίλντχεντ [Λιντς] 1733 – Νορθάμπερλαντ [Πενσυλβανία ΗΠΑ] 1804). Άγγλος φιλόσοφος και χημικός. Ορφανός από μητέρα σε ηλικία 7 ετών, πέρασε δύσκολα χρόνια και ανατράφηκε από μία θεία του σύμφωνα με τους αυστηρούς κανόνες των πρεσβυτεριανών. Από την παιδική του ηλικία μελέτησε λατινικά, ελληνικά, εβραϊκά, γερμανικά, γαλλικά και ιταλικά και έγινε καθηγητής ξένων γλωσσών. Για πολλά χρόνια έζησε με ένα φτωχικό εισόδημα που εξασφάλιζε ως ελεύθερος ιεροκήρυκας, αντιτιθέμενος στην επίσημη αγγλική εκκλησία· για τη δραστηριότητά του αυτή υπέστη ταπεινώσεις και διώξεις. Μαθητής του Ντέιβιντ Χάρτλεϊ, στο φιλοσοφικό πεδίο, συνέβαλε, μαζί με τον δάσκαλο του, στην ανάπτυξη της εμπειριοκρατίας του Λοκ. Λοκιανής καταγωγής είναι πραγματικά, αν και δουλεμένη με υλιστική και αιτιοκρατική τάση, η θεωρία του δεσμού μεταξύ ψυχικών και φυσιολογικών φαινομένων, που υποστηρίζει ο Π. στο έργο του Συζητήσεις σχετικά με την ύλη και το πνεύμα (1777). Από αυτό προκύπτει ότι η ψυχολογία τείνει να ταυτιστεί με τη φυσιολογία και, γενικά, να είναι στην ουσία μια συνειρμική ψυχολογία, της οποίας ο Π. θεωρείται ακριβώς δημιουργός Η θεωρία του Χάρτλεϊ για το ανθρώπινο πνεύμα σύμφωνα με τις αρχές του συνειρμού των ιδεών (1775). Σε ηλικία περίπου 30 ετών άρχισε να ενδιαφέρεται ζωηρά για τα επιστημονικά ζητήματα· η γνωριμία του με τον Φραγκλίνο, που έγινε κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στο Λονδίνο, τον έκανε να ενδιαφερθεί για τον ηλεκτρισμό και να γράψει μια ιστορία των μελετών επάνω στο θέμα αυτό. Το 1767 έγινε μέλος της Βασιλικής Εταιρείας. Αφού εγκατέλειψε την εκκλησιαστική σταδιοδρομία, έμεινε 7 χρόνια (1773-80) βιβλιοθηκάριος και σύντροφος στη μελέτη του λόρδου Σέλμπορν· ήταν μία περίοδος έντονης και γόνιμης δραστηριότητας στον τομέα του πειράματος, που οδήγησε τον Π. στην ανακάλυψη πολλών αερίων (υδροχλωρικό οξύ, οξείδιο του αζώτου και θειούχος ανυδρίτης) και κατά ειδικό τρόπο στην ανακάλυψη του οξυγόνου (1774), την οποία κατόρθωσε με τη θέρμανση ερυθρού οξαδίου του υδραργύρου. Την ανακάλυψη του οξυγόνου την πέτυχε πριν από τον Π. ο Σέελε, ο οποίος όμως ανακοίνωσε πολύ αργότερα τα αποτελέσματα των εργασιών του. Η ανακάλυψη μερικών αερίων έγινε δυνατή με μια νέα πειραματική τεχνική, που επινόησε ο ίδιος ο Π., και που συνίσταται στη συγκέντρωση των αερίων στον υδράργυρο και όχι στο νερό, όπου αέρια όπως το υδροχλωρικό και το αμμωνιακό οξύ διαλύονται και διαφεύγουν την παρατήρηση. Τα συμπεράσματα των εργασιών του σχετικά με τα αέρια τα συγκέντρωσε στο έργο του Πειράματα και παρατηρήσεις πάνω σε διάφορα είδη αέρα (1774-86). Αν και είχε γίνει ήδη πολύ γνωστός στους επιστημονικούς κύκλους, δεν έγινε ποτέ ευμενώς δεκτός σε αυτούς, εξαιτίας των θρησκευτικών και πολιτικών αντιλήψεών του. Το 1780 εγκαταστάθηκε στο Μπέρμιγχαμ, όπου έγινε ο εμψυχωτής μιας μικρής ομάδας, της Εταιρείας του Φεγγαριού, μεταξύ των μελών της οποίας ήταν ο Τζέιμς Βατ και ο Έρασμος Ντάρβιν, διάσημος γιατρός και φυσιοδίφης, παππούς του Καρόλου Δαρβίνου. Το 1791 ένα εξαγριωμένο πλήθος, που το ξεσήκωσαν εναντίον του Π., εξαιτίας των συμπαθειών του προς τη Γαλλική Επανάσταση και των θρησκευτικών πεποιθήσεών του, κατέστρεψε το σπίτι του επιστήμονα, που αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου πέρασε, αναπτύσσοντας ζωηρή δραστηριότητα, την τελευταία περίοδο της ζωής του. Αν και το γεγονός ότι υπήρξε φανατικός υποστηρικτής της θεωρίας του φλογιστού στην εποχή του τον εμπόδισε να πραγματοποιήσει μια συνεπή ανάλυση και δικών του ακόμα πειραματικών επιτευγμάτων, η συνεισφορά του Π. στην εξέλιξη της χημείας ήταν τέτοια που τον τοποθετεί μεταξύ των μεγαλύτερων χημικών των αιώνων. Το περιστατικό της καταστροφής του σπιτιού του Τζόζεφ Πρίστλεϊ από τον όχλο σε χαλκογραφία της εποχής.